Διαλογική Διαπολιτισμική Ικανότητα: τι είναι και γιατί τη χρειάζεστε
Ποιος/-α είμαι εγώ και ποιος/-α είσαι εσύ;
Ξεκινώντας με τέτοιου είδους ερωτήσεις θα ανακαλύψετε πολύ περισσότερα από όσα νομίζετε. Αφιερώστε χρόνο σε αυτή την ενότητα, η οποία θα σας προσφέρει νέες οπτικές σε θέματα που είναι εξαιρετικά σημαντικά για μια εκπαιδευτική διαδικασία που ενισχύει τα παιδιά.
Ας παρουμε μια ιδέα
Πάρτε στα χέρια σας δύο κομμάτια χαρτί.
Μπορεί το χαρτί να είναι λευκό ή χρωματιστό, ό,τι προτιμάτε.
Τώρα στο ένα από αυτά γράψτε: «Ποιος/-α είμαι;»
Απαντήστε από μέσα σας. Γράψτε μόνο κάποιες λέξεις-κλειδί. Χρόνος 5’.
Μπορείτε να το κάνετε όπως θέλετε. Δεν υπάρχει σωστό ή λάθος.
Και μην αισθάνεστε ότι πρέπει να γράψετε τα πάντα. Είστε πολύ περισσότερα πράγματα από αυτά που χωράνε σε ένα κομμάτι χαρτί!
Τελείωσαν τα 5’;
Μη συζητήσετε ακόμα με το φιλαράκι σας. Πάρτε πρώτα το δεύτερο κομμάτι χαρτί και γράψτε: «Ποιος/-α ήμουν;»
Επιλέξτε, ανάλογα με την ηλικία σας, 3 χρονιές που έχουν αρκετή απόσταση μεταξύ τους, για παράδειγμα: 2010, 1990, 1970. Ή: 2015, 2005, 1995.
Τώρα αποφασίστε και γράψτε τις χρονιές στο χαρτί.
Το κάνατε;
Τώρα πηγαίνετε ένα ταξίδι στον χρόνο και σκεφτείτε ποιοι ήσασταν. Δηλαδή: ποιος/-α ήσασταν το 2010 για παράδειγμα; Για κάθε μία από τις τρεις χρονιές που γράψατε, σκεφτείτε τον εαυτό σας και προσπαθήστε να θυμηθείτε πράγματα όπως: τι φορούσατε; Τι λέξεις χρησιμοποιούσατε; Τι σας άρεσε; Τι μουσική ακούγατε; Τι ήταν φυσιολογικό για εσάς;...
Σημειώστε τα βασικότερα στοιχεία δίπλα σε κάθε χρονιά.
Χρόνος 7’.
Όταν τελειώσετε, μοιραστείτε αυτά που γράψατε στο πρώτο και στο δεύτερο χαρτί και συζητήστε: Τι λένε οι απαντήσεις σας για την ταυτότητα; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της;
Σε ένα κομμάτι χαρτί, συλλέξτε τις απαντήσεις και των δύο.
Τι θα μάθουμε
Η ταυτότητα είναι πολύπλευρη και δυναμική.
Είναι πολύπλευρη, γιατί δεν είμαστε μόνο ένα πράγμα: δεν είμαστε απλώς ένα φύλο, ένα επάγγελμα, ένας ρόλος, ένας γονέας/ένα παιδί, ένας καλός φίλος, ένα υπομονετικό ή όχι άτομο, ένα άτομο με συγκεκριμένα φυσικά χαρακτηριστικά…. είμαστε όλα αυτά ταυτόχρονα.
Είναι δυναμική γιατί αλλάζει συνεχώς, ακόμα και αν δεν το καταλαβαίνουμε από μέρα σε μέρα, αλλά ίσως το παρατηρούμε περισσότερο από χρόνο σε χρόνο ή από δεκαετία σε δεκαετία.
Πώς γίνεται αυτό; Σκεφτείτε τον εαυτό σας. Πώς γίνατε αυτό που είστε σήμερα;
Ανταλλάξτε απόψεις με το φιλαράκι σας και γράψτε τις βασικές σας σκέψεις.
Όταν τελειώσετε, συνεχίστε…
Ας ξεκινήσουμε 1
Η ταυτότητα είναι διαλογική, την αναπτύσσουμε σε επαφή με το περιβάλλον μας. Όπως είπε ο φιλόσοφος Μπούμπερ: Δεν είμαι εγώ μόνο με την έννοια ότι είμαι διαφορετικός από σένα, αλλά επίσης είμαι εγώ χάρις σε σένα, είμαι εγώ-εσύ. Πράγματι, είμαστε αυτό που είμαστε όχι μόνο επειδή γεννιόμαστε μοναδικοί, αλλά και λόγω όλων των επαφών που είχαμε με τον κόσμο γύρω μας, κυρίως με τους ανθρώπους. Υπάρχουν πράγματα που μας έχουν αλλάξει περισσότερο από άλλα (ας σκεφτούμε την πανδημία) ή άνθρωποι που είχαν πιο δυνατή επιρροή επάνω μας σε σύγκριση με άλλους (π.χ. γονείς, δάσκαλοι...).
Ποιος/-α θα ήσασταν, αν είχατε άλλη οικογένεια, αν είχατε πάει σε άλλο σχολείο, αν είχατε άλλο δάσκαλο, αν είχατε μεγαλώσει σε άλλη περιοχή…;
Δεν χρειάζεται να απαντήσετε σε αυτήν την ερώτηση, αλλά αναλογιστείτε με το φιλαράκι σας: τι σημαίνουν όλα αυτά για εμάς στον ρόλο μας ως δάσκαλοι/εκπαιδευτικοί;
Γράψτε τις σκέψεις σας.
Ας ξεκινήσουμε 2
«Κουλτούρα» είναι μια λέξη που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να περιγράψουμε τι επηρεάζει
- τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας, πώς τον αποκωδικοποιούμε,
- πως αντιδρούμε σε σχέση με αυτό, πώς αποκωδικοποιούμε τα μηνύματα που λαμβάνουμε από το περιβάλλον.
Η κουλτούρα μάς επηρεάζει σε γνωστικό επίπεδο (αυτά που γνωρίζουμε), σε επίπεδο συμπεριφοράς (πώς κάνουμε τα πράγματα) και σε συναισθηματικό επίπεδο (αυτά που αισθανόμαστε).
Τώρα κοιτάξτε τις σημειώσεις που γράψατε για τον εαυτό σας.
Ποιος σας δίδαξε και πότε και πώς μάθατε τα πράγματα που γνωρίζετε, όπως το πώς πρέπει να ενεργείτε για να επιτύχετε τους στόχους σας σε διαφορετικά πλαίσια και καταστάσεις και το πώς να ερμηνεύετε και να αξιολογείτε ό,τι συμβαίνει;
Ζωγραφίστε τον εαυτό σας και σημειώστε γύρω σας τουλάχιστον 7 περιβάλλοντα από τα οποία έχετε αντλήσει κουλτούρα και γνώσεις (π.χ. ομάδα φίλων, οικογένεια, μουσική σχολή, αθλητικός σύλλογος...) που σας έρχονται στο μυαλό.
Όταν τελειώσετε, ζωγραφίστε ένα από τα νέα παιδιά με τα οποία δουλεύετε, επιλέξτε κάποιο που συνήθως αντιλαμβάνεστε μέσα από την οπτική κάποιου συγκεκριμένου χαρακτηριστικού (για παράδειγμα: εθνικότητα): Ποια περιβάλλοντα, δηλαδή κουλτούρες, επηρεάζουν την ύπαρξη και την ανάπτυξη του παιδιού;
Δείξτε το «έργο τέχνης» σας στο φιλαράκι σας και συζητήστε ποιες μπορεί να είναι οι αρνητικές συνέπειες όταν αντιλαμβανόμαστε εσφαλμένα μια πολιτισμική ταυτότητα. Δηλαδή: Πώς επηρεάζει εμένα και συνεπώς το παιδί, όταν αγνοώ την πλουραλιστική και δυναμική του ταυτότητα και το αντιλαμβάνομαι μόνο μέσα από ένα από τα πολυάριθμα χαρακτηριστικά και τις κουλτούρες του;
Ας ξεκινήσουμε 3
Το φύλο, το μεταναστευτικό υπόβαθρο, οι αναπηρίες, η κοινωνικοοικονομική κατάσταση, η θρησκεία - είναι παραδείγματα στοιχείων που συχνά επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε κάποιο άτομο.
Αυτό με τη σειρά του επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφερόμαστε απέναντι σε αυτό το άτομο, κάτι που μπορεί ακόμη και να μετατραπεί σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
Σε αλληλεπιδράσεις με μαθητές από μεταναστευτικό υπόβαθρο συναντάμε συχνά προκαταλήψεις στα παρακάτω τρία επίπεδα:
- γνωστικό: π.χ. αναμένουμε ικανότητες που μπορεί να μην έχουν (σίγουρα θα μιλάς ισπανικά αφού η μητέρα σου είναι από την Κούβα), αρνούμαστε γνωσιολογική εξουσία (γεννήθηκες σε άλλη χώρα, επομένως δεν μπορεί να είσαι ειδικός στην ιστορία αυτής της πόλης)
- συμπεριφορικό: π.χ. υποτίμηση της γλωσσικής τους ικανότητας, υποτίμηση άλλων ικανοτήτων, πατερναλισμός (μιλάμε εκ μέρους τους)
- συναισθηματικό: π.χ. αρνούμαστε ότι ανήκουν (λέμε «εμείς» και «εσείς», μιλάμε για αυτούς σαν να είναι ξένοι), κρίση ταυτότητας: η φυσική πλουραλιστική ταυτότητα αντιμετωπίζεται ως κάποιο πρόβλημα από τον έξω κόσμο, διακρίσεις.
Σκεφτείτε καταστάσεις στις οποίες οι προκαταλήψεις έχουν επηρεάσει τη συμπεριφορά σας ή τη συμπεριφορά που έχετε παρατηρήσει σε άλλους.
Επιλέξτε 1 έως 3 συγκεκριμένα παραδείγματα, γράψτε τα και ανεβάστε τα, αν θέλετε να κάνετε κι άλλους εκπαιδευτικούς να προβληματιστούν για τις συμπεριφορές που μπορεί να εμφανίσουν οι ίδιοι, χωρίς καν να το καταλαβαίνουν.
Ας το δοκιμάσουμεa 1
Θέλετε να βοηθήσετε την ομάδα σας να δει πως όλοι έχουν ομοιότητες και διαφορές μεταξύ τους, βλέποντας λίγο πιο πέρα από τις συνηθισμένες κατηγορίες που μπορεί να διακρίνουν ο ένας για τον άλλον, όπως το φύλο, την εθνικότητα, τη θρησκεία...;
Ετοιμάστε μερικές ερωτήσεις, όπως «Σας αρέσει να παίζετε Minecraft;» «Έχετε μικρότερα αδέλφια;» «Γεννηθήκατε την άνοιξη ή το καλοκαίρι;» «Σας αρέσει να τρώτε ζυμαρικά;»… και ζητήστε τους να τοποθετηθούν στο δωμάτιο. Μπορείτε να δημιουργήσετε μια γραμμή στο πάτωμα με μια ταινία για να μοιράσετε τις απαντήσεις που έχουν δύο σκέλη ή να τη χρησιμοποιήσετε ως κλίμακα ανάμεσα σε δύο πόλους και να αφήσετε τα παιδιά να τοποθετηθούν κατά μήκος της.
Μπορείτε να αφήσετε τα άτομα που έχουν ίδιες απαντήσεις μεταξύ τους να συζητήσουν ή να συντονίσετε μια συζήτηση με όλη την ομάδα. Θυμηθείτε να κάνετε έναν γύρο προβληματισμού στο τέλος. Τι παρατήρησε η ομάδα σας;
Ο πυρήνας του διαπολιτισμικού διαλόγου είναι η αποδόμηση της ταυτότητας. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να κατανοήσουμε ότι κάθε άνθρωπος δεν είναι μια κατηγορία, αλλά ένα άτομο, που ενεργεί ανάλογα με τη μοναδικότητά του, τα πολλά πολιτιστικά του χαρακτηριστικά, τις εμπειρίες του, καθώς και τη συγκεκριμένη κατάσταση στην οποία βρίσκεται!
Ας προβληματιστούμε
Όταν ξαναβρεθείτε με τα παιδιά της τάξης σας, σίγουρα θα έχετε μεγαλύτερη επίγνωση του τρόπου με τον οποίο τα αντιλαμβάνεστε και του τρόπου με τον οποίο συμπεριφέρεστε στο καθένα από αυτά. Αυτή η συνειδητοποίηση μπορεί να μειωθεί με την πάροδο του χρόνου.
Τι δεν θέλετε να ξεχάσετε; Τι μηνύματα θέλετε να στείλετε στον εαυτό σας;
Γράψτε τα. Βάλτε αυτό το μήνυμα σε έναν φάκελο. Κλείστε τον φάκελο και δώστε τον στο φιλαράκι σας.
Αποφασίστε πότε θέλετε να ανταλλάξετε τα γράμματά σας.